Tijd is een belangrijk fenomeen in ieders leven. Meestal hebben we in onze beleving tijd tekort voor alles wat we willen doen. We geven daar ook wel de zaken die we moeten de schuld van. Werk. Werken beslaat een groot deel van ons volwassen leven.

Werk snoept tijd af van de tijd die we willen besteden aan gezin, familie, vrienden, sport en alle andere leuke en nuttige activiteiten. En werk snoept niet alleen tijd af van die andere zaken die we willen en misschien wel moeten doen.

Tijd voor werknemer en werkgever
Werk wordt gepland op tijden waar voor de andere noodzakelijke zaken, zoals zorg voor zorgbehoevenden, iets anders geregeld moet worden.
In het genoemde geval moet zorg ingekocht worden om tijden weer op elkaar aan te laten sluiten. Zo heeft werktijd een grote impact op het leven van de werknemer.

Voor de werkgever heeft de werktijd impact op de te leveren goederen of diensten. Bij sommige of meerdere taken heeft de werkgever op specifieke tijden zeker werknemers op de werkplek nodig. Voor andere taken is de werktijd misschien minder relevant.

Overleg over gezamenlijke tijd
Binnen de bandbreedte van de werkgever en werknemers zijn afspraken over roosters mogelijk. Die afspraken worden door het Hoofd Diensteenheid (HDE) met een eigen MC (de werkgever binnen Defensie volgens de arbeidstijdenregels) met de medezeggenschap gemaakt. Ook kan de individuele werknemer afspraken maken met het HDE. Te denken valt aan het opnemen van ouderschapsverlof en de invulling daarvan. Het verzoek om een bepaalde dag roostervrij gehouden te worden enz.

Zijn wensen van HDE of van werknemers bepalend voor het rooster?
Wordt op dit moment bij het opstellen van roosters rekening gehouden met de sociale omgeving van de werknemers waar die planning in ingrijpt? Of wordt voornamelijk rekening gehouden met het gemak van de organisatie door eenduidigheid en het benutten van de maximale mogelijkheden binnen de werk- en rusttijdenregels van Defensie? Een goede vraag om over na te denken. Maar eerst is het goed te kijken aan welke regels Defensie gehouden is op arbeidstijdenvlak.

De regels die gelden
Op dit moment zijn de werk- en rusttijdenhoofdstukken van AMAR (Algemeen Militair Ambtenaren Reglement) en BARD (Burgerlijk Ambtenaren Reglement Defensie) strenger dan de Arbeidstijdenwet (ATW). Eén uitzondering nagelaten dat is de maximale duur dat per week gewerkt mag worden. De Arbeidstijdenwet heeft die begrensd op 60 uur. AMAR en BARD laten nog meer toe en dat is dus niet meer toegestaan. Dat betekent dat hoofdstuk 7 van het AMAR en hoofdstuk 4 van het BARD als uitgangspunt moeten worden genomen. Op dit moment zijn die hoofdstukken nog zo opgeschreven dat het raadplegen van andere arbeidstijdenregels niet nodig is. Er wordt niet verwezen naar artikelen in de ATW. Indertijd hebben wij de keuze gemaakt om de teksten van de ATW waaraan Defensie zich moest houden en ook die wij als Centrales en de werkgever Defensie belangrijk vonden, uit te schrijven in de hoofdstukken. Dat scheelt een hoop zoekwerk.

Grenzen
Soms horen wij uit den lande dat de grenzen van de Arbeidstijdenwet overschreden worden. Dat betekent automatisch dat ook de regels van AMAR en BARD overtreden zijn. Dubbelop dus. Die overtredingen moeten voorkomen worden. Sterker nog als er overtredingen zijn van AMAR en BARD die binnen de ATW ruimte blijven, willen wij, uw bond, het graag weten. Defensie overtreedt dan regels die samen met de Centrales zijn afgesproken. Dat is onwenselijk.

Over de grenzen kort overleg, over de invulling lang overleg

In de werk- en rusttijdenhoofdstukken van AMAR en BARD zijn grenzen aangegeven. Het maximaal aantal uren dat in de week gewerkt mag worden is 60 (technisch staat dit nog niet in AMAR en BARD maar wel in de ATW dus moet Defensie zich hier aan houden). Zo mag men maximaal 9 uur per dag werken tenzij met de MC overeengekomen is dat 10 uur ook toegestaan is. En het maximaal aantal uren dat in nachtdienst gewerkt mag worden is 8 tenzij met de MC is overeengekomen dat 9 uur ook toegestaan is. Meer mag niet, alleen als uitzondering 11 uur in het weekend of rondom feestdagen. Grofweg zijn dit de belangrijkste grenzen in de werk- en rusttijdenregels van Defensie en de gemiddelde arbeidsduur per week in het contract van de medewerkers vaak 38 uur. En met deze gegevens en de gewenste openstelling van de eenheid of de tijden waarin de eenheid haar taken moet uitvoeren, kan een roostermaker aan de slag.

Stop …
Dat zijn nog onvoldoende gegevens om een rooster te maken. Hoe zit het met de maximale belastbaarheid bij de taken die de medewerker moet uitvoeren? Misschien kan de taak wel helemaal niet 8 uur per dag en 38 uur per week worden uitgevoerd. Laat staan 10 uur op een dag of een keer een andere week meer dan 38 uur ter vervanging van een zieke of iemand die een opleiding moet volgen. Misschien kan een medewerker niet meer in de nachtdienst werken omdat hij/zij daar ziek van wordt.

Voordat een rooster geschreven wordt moet dus nog aandacht geschonken worden aan de veiligheid en gezondheid van de werknemers bij het werk voor wat betreft de arbeidstijd. En dan is er nog niets gezegd over de persoonlijke wensen van de medewerker(s). Misschien wil de medewerker wel ouderschapsverlof opnemen of een opleiding volgen één dag in de week of misschien zelfs meer. Ook de persoonlijke wensen moeten meegewogen worden. Dat alles kan het schrijven van een sluitend rooster behoorlijk ingewikkeld maken. Denk aan vijf medewerkers in een eenheid die allen één dag in de week roostervrij willen zijn, al dan niet met behoud van de 38-urige werkweek.

Vervanging bij ziekte
Dan is het rooster gereed en wordt iemand ziek. Zit er ruimte in het rooster waardoor ziekte voor een korte termijn, een maand misschien twee maar niet langer, opgevangen kan worden? En als er ruimte in zit, hoe worden de opengevallen uren ingevuld, is er altijd iemand achter de hand of moet iemand op het laatste moment gebeld worden dat zijn of haar roostervrije dag niet door kan gaan vanwege ziekte? Ook met een zekere mate van afwezigheid moet rekening worden gehouden in een rooster. De roostermaker kan het rooster pas echt maken als deze op de hoogte is van de gezondheidskundige en veiligheidsaspecten van het werk en ook van de individuele afspraken met medewerkers.

In het kort
Er is veel meer waar het HDE en de medezeggenschapscommissie over zouden moeten overleggen dan alleen de maximale uren per dag en per week die de werknemer mag werken voordat een rooster opgesteld kan worden. Daarbij kunnen veranderingen in het werk en ook veranderingen in de niet-werk situatie van de werknemer het nodig maken dat weer overleg plaatsvindt over het rooster. Een aanpassing is dan misschien wel nodig. Sommige roosters worden zonder overleg aangepast, sommige bestaan jaren zonder aanpassing. Beide situaties zijn voor verbetering vatbaar.